Hand made is onmiskenbaar trendy - maar is alles wat over ambacht wordt gezegd waar? Ehhhh...
Handgemaakt is hip en happening schreeuwen de tijdschrift covers. Als groot bewonderaar van handmade design zou Craftscurator daar natuurlijk mee moeten instemmen, maar krijgt ook jeuk van deze kreten. Alsof handgemaakt slechts tijdelijk hot is, en alleen gebezigd wordt door hakende hipsters.
Gelukkig is daar de tentoonstelling Hand Made in het Boijmans, waar conservator Mienke Simon Thomas alle zin en onzin over ambacht op een rij zet. Zij richtte de tentoonstelling in aan de hand van 7 clichés over handmade. Op slimme wijze zet zij vakmanschap, kunst, design, handgemaakt en zelfgemaakt naast elkaar en laat de kijker zelf beslissen wat hij ervan vindt. Dus, vooruit: lang leve het ambacht!
Net als aan het einde van de 19e eeuw waardeert men nu het unieke en imperfecte van het handgemaakte voorwerp steeds meer. Industrieel vervaardigde producten worden als saai, onpersoonlijk en levenloos ervaren. Het hand(schrift) van de maker wordt gewaardeerd. Hella Jongerius bestudeert hoe het imperfecte en persoonlijke toegevoegd kan worden aan industrieel vervaardigde producten.
Ambachtelijke producten worden vaak verbonden met bepaalde regios's, waar gespecialiseerde technieken van vader op zoon worden overgedragen. Veel van deze tradities blijken helemaal nog niet zo oud te zijn, ze zijn pas in de 19e eeuw bedacht, als gevolg van het opkomend nationalisme. Tegenwoordig stellen ontwerpers vraagtekens bij deze 'souvenirs' en geven hun eigen interpretatie. Christien Meidertsma maakte een eigentijdse interpretatie op Hindelooper meubels.
Lange tijd werd geen enkel onderscheid gemaakt tussen kunst en ambacht. Vanaf de renaissance groeiden kunst en ambacht uit elkaar. Een object was of een kunstwerk, of een gebruiksvoorwerp. De Arts & Crafts movement stimuleerde kunstenaars om weer handmatig voorwerpen te maken en deze als kunstobjecten te waarderen. In de 21ste eeuw zijn we weer in verwarring wat kunst, design of ambacht is. Studio Job windt er geen doekjes om: zij beschouwen hun werk als kunst, dat door fantastisch vakmanschap vervaardigd is.
In de 20ste eeuw won huisvlijt onder de noemer 'creatieve expressie' aan belang, met als hoogtepunt uiteraard de tv cursus 'Creatief met Kurk'. Na jaren van afnemende interesse volgen enthousiastelingen nu weer cursussen haken en breien. Het succes van websites als Etsy geven aan dat ook deze huisvlijt gewaardeerd wordt door consumenten. Designer Bert Jan Pot speelt hier slim op in door zijn werkproces te laten fotograferen. Zijn maskers zijn tenslotte een resultaat van huisvlijt en experiment.
Vaklieden die de grenzen van hun technieken en materialen opzoeken staan in hoog aanzien. Virtuositeit, durf en ambitie waren eeuwenlang hoog gewaardeerde capaciteiten. Veel expertise ging door de opkomst van de industrie verloren, net als de kennis om de kwaliteit van het ambacht goed te kunnen beoordelen. Nu lijkt de waardering voor gespecialiseerd vakmanschap weer toe te nemen. Studio Swine maakte een 'curiosity cabinet' door gebruik te maken van speciale inlay technieken.
Het idee dat een ambachtelijk product oprecht moet zijn, ontstond aan het einde van de 19de eeuw. De kwalificatie 'eerlijk' werd vooral aan de vormgeving zelf gekoppeld: hoe duidelijker de gebruikte technieken en contructies nog zichtbaar waren, hoe 'echter' de producten zouden zijn. Ook nu wordt er volop gebruik gemaakt van de term 'humble' en 'puur' design. Pepe Heykoop gebruikt afval als grondstof en puzzelt zorgvuldig zijn stoere producten in elkaar.
Vakmanschap is meesterschap. Van de middeleeuwen tot in de 18de eeuw werd de kwaliteit van veel ambachtelijke producten beschermd door gilden, waar leerlingen zich opwerkten tot gezel en later meester. Een ambachtelijk product wordt om die reden nog altijd als goed en degelijk beschouwd. Ook in deze tijden zijn designers bezig met het ontwikkelen van nieuwe technieken en vaardigheden, zoals het 3D printen. Iris van Herpen verwerkt de nieuwste technieken in haar creaties, zoals de collectie Voltage, die zij in Januari 2013 in Parijs toonde.
'Hand Made: lang leve het ambacht' was in mei 2013 te zien in het museum Boijmans van Beuningen in Rotterdam.
