Je ideeën beschermen - verstandig of onmogelijk?

Ik krijg de laatste tijd veel vragen over bureaus die zich specialiseren in "de bescherming van ideeën". In deze column leg ik uit waarom dat niet werkt. Het is een misverstand om te denken dat een los idee beschermbaar is door middel van welke registratie dan ook.

Het komt ook in mijn praktijk vaak voor: een cliënt heeft een superleuk, origineel idee voor een nieuw product, zet dat op de markt en moet vervolgens toezien dat een concurrent met dit idee aan de wandel gaat. Het is nu eenmaal een regel in Nederland dat je elkaar concurrentie mag aandoen zolang je de grenzen – veelal bestaande uit rechten van intellectuele eigendom – niet overschrijdt. Als advocaat bewaak ik die grenzen en beoordeel ik voor klanten of dat wat zij willen doen, of dat wat de concurrent doet, wel door de juridische beugel kan.

Ideeën zijn vrij
Dit ideeën op zichzelf niet te beschermen zijn, kan zeer frustrerend zijn. Verzin je iets leuks, maken drie anderen iets soortgelijks. Voor mij als advocaat is dat op zichzelf logisch. Een verbod op het overnemen van elkaars ideeën, zou betekenen dat je je amper meer door elkaar kunt laten inspireren, waardoor veel ontwikkelingen - denk bijvoorbeeld aan mode of stijlen - al snel tot een stilstand zouden komen.

Bescherming is vaak wél mogelijk, als het gaat over het concrete uiterlijk van een product. Havaianas slippers mogen bijvoorbeeld niet zomaar worden nagemaakt. Maar het idee van slippers met de merknaam op de bovenkant (natuurlijk niet: Havaianas of een verbastering daarvan "Hollandaisas" zoals onlangs door de rechter verboden) in vrolijke kleurtjes en gekke prints is vrij over te nemen.

Standaard ontwerp vs oorspronkelijk design
De bescherming van basisideeën zelf is dus vrijwel onmogelijk; ook voor het uiterlijk geldt de kans op juridische bescherming kleiner is als een product er "standaard" uit ziet. Maak je daarentegen gebruik van een bijzonder, nieuw en oorspronkelijk design dat ongebruikelijk is voor het product zelf en neemt de concurrent dat over, dan ontstaan wel juridische mogelijkheden dit te verbieden op grond van model- en auteursrechten.

Registratie biedt geen bescherming
Ideeënbescherming is juridisch gezien onmogelijk. Registratie van een idee biedt dan ook geen bescherming. Wat wel in je voordeel kan uitpakken, is dat je bij "registratie" kunt aantonen dat je op een bepaald moment het betreffende idee al had. Daarmee is de werking van de registratie vooral defensief; als je door een derde wordt aangesproken, dan kun je aantonen dat jij al eerder op dat idee was gekomen. Registratie kan dus een bewijsrechtelijk voordeel opleveren

Tot vorig jaar was het mogelijk om bij de belastingdienst voor een paar euro een "datumstempel" te verkrijgen. Helaas bestaat die mogelijkheid niet meer. Wel zijn er allerhande commerciële initiatieven ontstaan zoals het I-depot, cc-proof en creative barcode.

Bewijsrechtelijk voordeel
Tegen betaling van een jaarlijkse fee kun je bij die diensten je ideeën vastleggen. Dat kan dus bewijsrechtelijk een voordeel geven, maar dat geven goed gedocumenteerde bewijzen van creatie op een bepaalde datum ook (en zelfs nog meer – denk aan conceptversies, kladjes en negatieven van foto's). Niettemin geeft het "een schijn van beschermd hebben" en dat kan bij geschillen in je voordeel werken. Verwacht er echter niet te veel van; iedereen kan andermans ideeën "registreren" en enige vorm van controle is er niet.

Opvallend vind ik dat een van de aanbieders ook de mogelijkheid biedt de ideeën via een online marktplaats aan te bieden. Dat vind ik zelf zeer riskant; ik adviseer cliënten met heel goede ideeën altijd om die zoveel mogelijk geheim te houden en slechts– na het ondertekenen van een geheimhoudingsoverenkomst – te laten zien aan een select aantal bedrijven die er daadwerkelijk iets mee zouden kunnen of willen.

Zeker bij ideeën voor formats lukt het maar zelden om bij inbreuk je gelijk te halen. Registratie van dat idee verandert daaraan helaas maar weinig.

Auteursrechtkenmerk in foto
Een voordeel van een dienst als Creative Barcode is dat in bijvoorbeeld foto's een linkje ("IP tag") kan worden aangebracht dat leidt naar een webpagina waar derden erop gewezen worden dat het om een auteursrechtelijk beschermd werk gaat. Maar iedereen die "iets van het internet afplukt" is al verplicht om voor gebruik toestemming te vragen aan degene die de auteursrechten beschikt en kan zonder die toestemming verplicht worden tot schadevergoeding achteraf.

Registratie van je ideeën of werken kan dus geen kwaad maar heeft minder voordeel dan wel eens door de aanbieders wordt gesuggereerd. Het blijft daarnaast belangrijk om voorzichtig om te springen met je ideeën en voldoende preventie tegen ongewenste overname in te bouwen.

Els Doornhein, partner bij De Vos & Partners Advocaten is als advocaat gespecialiseerd in het recht van Intellectuele Eigendom. De Vos & Partners Advocaten richt zich door middel van verschillende gespecialiseerde secties specifiek op de creatieve industrie (mode, design, entertainment, technologie en muziek). www.devos.nl